Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại văn bản số 2280/VPCP-NN ngày 25 tháng 3 năm 2020 của Văn phòng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 987/QĐ-TTg ngày 25 tháng 3 năm 2020 thành lập Đoàn kiểm tra liên ngành làm việc với các địa phương và các doanh nghiệp xuất khẩu gạo chủ chốt vào ngày 26 tháng 3 năm 2020 tại TP. Hồ Chí Minh để rà soát, kiểm tra, đánh giá về nguồn cung thóc gạo, tình hình xuất khẩu gạo, thực hiện dự trữ lưu thông và tình hình thực hiện hợp đồng xuất khẩu gạo.

Tham dự buổi làm việc ngày 26 tháng 3 năm 2020, về phía Đoàn kiểm tra liên ngành, có đại diện của Văn phòng Chính phủ, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (Cục Trồng trọt), Bộ Tài chính (Cục Quản lý giá, Tổng cục Dự trữ Nhà nước), Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam - Chi nhánh TP. Hồ Chí Minh). Về phía địa phương, có đại diện của các tỉnh/thành phố vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) và UBND TP. Hồ Chí Minh. Về phía doanh nghiệp, có đại diện của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) và 20 doanh nghiệp xuất khẩu gạo lớn nhất Việt Nam.

Thay mặt Đoàn kiểm tra liên ngành, Bộ Công Thương xin báo cáo Thủ tướng Chính phủ kết quả rà soát, đánh giá và kiến nghị như sau:

I. VỀ TÌNH HÌNH SẢN XUẤT LÚA GẠO VÀ NHU CẦU DỰ TRỮ, TIÊU DÙNG TRONG NƯỚC

Tại văn bản số 2092/BC-BNN-TT ngày 23 tháng 3 năm 2020, Bộ Nông nghiệp và PTNT báo cáo Thủ tướng Chính phủ về kế hoạch sản xuất và tiêu thụ lúa gạo và rau quả năm 2020 như sau:

1. Kế hoạch và tình hình sản xuất

Sản xuất năm 2020 ước đạt 43,5 triệu tấn thóc. Trong đó:

- Vụ Đông Xuân: sản lượng ước đạt 20,2 triệu tấn thóc; trong đó, sản lượng vùng Đồng bằng sông Cửu Long ước đạt 10,8 triệu tấn.

- Vụ Hè Thu: sản lượng ước đạt 11,0 triệu tấn thóc; trong đó, vùng Đồng bằng sông Cửu Long ước đạt 8,7 triệu tấn (đến nay đã xuống giống được 0,3 triệu ha, tập trung ở vùng không bị ảnh hưởng của hạn, mặn).

- Vụ Thu Đông tại các tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long ước đạt 4,2 triệu tấn thóc, diện tích gieo cấy dự kiến 750 nghìn ha.

- Vụ Mùa: sản lượng ước đạt 8,2 triệu tấn thóc. Vùng Trung du miền núi phía Bắc và Đồng bằng sông Hồng ước đạt 4,7 triệu tấn; vùng Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên ước đạt 1,4 triệu tấn.

Riêng vùng ĐBSCL, vụ Đông Xuân tới nay đã thu hoạch được 1,3 triệu ha/1,54 triệu ha gieo trồng, sản lượng đã thu hoạch được 9 triệu tấn thóc/10,8 triệu tấn dự kiến.

2. Nhu cầu tiêu dùng và dự trữ

Tại văn bản số 2092/BC-BNN-TT dẫn trên, Bộ Nông nghiệp và PTNT dự báo nhu cầu tiêu thụ trong nước năm 2020 (đã bao gồm cả dự trữ) là 29,96 triệu tấn thóc, cụ thể như sau:

- Tiêu thụ của người dân: 14,26 triệu tấn

- Phục vụ chế biến: 7,5 triệu tấn.

- Phục vụ chăn nuôi: 3,4 triệu tấn.

- Dùng làm giống, giống dự phòng: 1,0 triệu tấn.

- Dự trữ trong nước: 3,8 triệu tấn.

Như vậy, sau khi trừ đi nhu cầu tiêu dùng và dự trữ, lượng thóc còn dư có thể xuất khẩu là khoảng 13,54 triệu tấn, tương đương khoảng 6,5-6,7 triệu tấn gạo.

Riêng vụ Đông Xuân, theo báo cáo của đại diện Bộ Nông nghiệp và PTNT tại cuộc họp ngày 26 tháng 3 năm 2020, sau khi trừ đi nhu cầu dự trữ và tiêu dùng, lượng gạo hàng hóa có thể xuất khẩu là khoảng 3 triệu tấn.

II. VỀ TÁC ĐỘNG CỦA HẠN HÁN VÀ XÂM NHẬP MẶN

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và PTNT, diện tích lúa vụ Đông Xuân bị thiệt hại từ hạn hán và xâm nhập mặn năm 2020 là không đáng kể do Bộ Nông nghiệp và PTNT và các địa phương đã chỉ đạo xuống giống sớm. Bên cạnh đó, do vụ Đông Xuân này được mùa, năng suất đạt bình quân gần 7 tấn/ha nên đã bù đắp được tác động của hạn hán và xâm nhập mặn. Sản lượng thóc gạo tại vùng ĐBSCL, vì vậy, dự kiến tương đương năm 2019.

III. VỀ TÌNH HÌNH XUẤT KHẨU GẠO ...

IV. VỀ KẾT QUẢ RÀ SOÁT ...

...(Xem chi tiết tại văn bản)...

VII. KIẾN NGHỊ PHƯƠNG ÁN ĐIỀU HÀNH XUẤT KHẨU GẠO

Căn cứ kết quả rà soát, ý kiến của các tỉnh/thành vùng ĐBSCL và các doanh nghiệp, Đoàn kiểm tra liên ngành do Bộ Công Thương chủ trì xin báo cáo Thủ tướng Chính phủ phương án điều hành xuất khẩu gạo trong thời gian tới như sau:

1. Nguyên tắc xây dựng phương án

- Trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 đang diễn biến hết sức phức tạp, cần bảo đảm tuyệt đối an ninh lương thực quốc gia, không để xảy ra tình trạng thiếu lương thực trong bất kỳ hoàn cảnh nào.

- Trên cơ sở bảo đảm an ninh lương thực quốc gia, có biện pháp hợp lý để duy trì chuỗi sản xuất lúa gạo; hỗ trợ tiêu thụ thóc, gạo cho người nông dân với giá tốt; bảo đảm mục tiêu “kép” là chiến thắng dịch bệnh và duy trì sản xuất, tăng trưởng kinh tế.

- Công khai, minh bạch, công bằng; dễ thực hiện, dễ giám sát; không sử dụng cơ chế xin - cho, không tạo kẽ hở cho lợi ích nhóm.

2. Đề xuất

Phương án được đề nghị là: sau khi đã tính toán kỹ để bảo đảm an ninh lương thực, có thể cho phép tiếp tục xuất khẩu gạo nhưng phải kiểm soát chặt số lượng xuất khẩu theo từng tháng, trước mắt là tháng 4 và tháng 5 năm 2020. Cụ thể như sau:

2.1 Về số lượng được phép xuất khẩu

Theo thông báo chính thức của Bộ Nông nghiệp và PTNT, lượng gạo hàng hóa của vụ Đông Xuân có thể xuất khẩu là khoảng 3 triệu tấn, nếu tính cả số lượng “gối đầu” từ 2019 chuyển qua là khoảng 3,2 triệu tấn.

Với tốc độ xuất khẩu 25 nghìn tấn/ngày trong tháng 3 vừa qua, do các tờ khai hải quan đã mở trước 0h ngày 24 tháng 3 vẫn tiếp tục được thực hiện, ước tính lượng gạo xuất khẩu tới 31 tháng 3 sẽ vào khoảng 1,7 triệu tấn. Lượng gạo có thể xuất khẩu còn lại khoảng 1,5 triệu tấn.

Nhu cầu an ninh lương thực trong tháng 4 và tháng 5 năm 2020 được bảo đảm như sau:

- Cần khoảng 300 nghìn tấn để thực hiện kế hoạch mua vào năm 2020 của Tổng cục Dự trữ Nhà nước (Bộ Nông nghiệp và PTNT đã dự trù khoản dự trữ này khi tính toán số lượng gạo vụ Đông Xuân có thể xuất khẩu nhưng Đoàn kiểm tra liên ngành nhận thấy vẫn nên dự trù thêm một lần nữa).

- Ngoài lượng 300 nghìn tấn nói trên, giữ lại thêm 400 nghìn tấn để dự phòng cho mọi tình huống có thể xảy ra trong tháng 4 và tháng 5. Như vậy, tổng lượng gạo xuất khẩu giữ lại cho nhu cầu trong nước trong 2 tháng (trước khi có thóc vụ Hè Thu) sẽ là 700 nghìn tấn. Với số lượng giữ lại này, mỗi người dân sẽ được dự phòng thêm 7,3kg gạo, một hộ gia đình 4 người sẽ được dự phòng thêm khoảng 30kg cho tháng 4 và tháng 5 (khoảng nửa cuối tháng 5 ta bắt đầu thu hoạch vụ Hè Thu).

Như vậy, lượng gạo được phép xuất khẩu trong tháng 4 và tháng 5 sẽ vào khoảng 800 nghìn tấn. Lượng được phép xuất khẩu này giảm 40% so với lượng xuất khẩu tháng 4 và tháng 5 năm 2019; giảm 35,7% so với cùng giai đoạn năm 2018 và giảm 21,7% so với cùng giai đoạn năm 2017.

Căn cứ tổng số lượng 800 nghìn tấn nói trên, trước mắt trong tháng 4 cho phép xuất khẩu 400 nghìn tấn. Vào tuần cuối cùng của tháng 4, căn cứ diễn biến dịch bệnh và báo cáo của các Bộ, ngành, Thủ tướng Chính phủ sẽ xem xét, quyết định phương hướng điều hành xuất khẩu gạo cho tháng 5.

2.2. Về quản lý số lượng được phép xuất khẩu

Tổng cục Hải quan chịu trách nhiệm quản lý số lượng 400 nghìn tấn gạo được phép xuất khẩu trong tháng 4 thông qua cộng dồn và trừ lùi số lượng theo Tờ khai hải quan hàng xuất khẩu.

Nguyên tắc quản lý như sau:

- Đăng ký Tờ khai trước sẽ được xuất khẩu trước. Số lượng mở trên Tờ khai được trừ lùi vào tổng số lượng được phép xuất khẩu trong tháng 4. Trường hợp không sử dụng Tờ khai sau 15 ngày hoặc số lượng thực xuất ít hơn số lượng đã mở theo Tờ khai thì số dư sẽ được cộng trở lại số lượng được phép xuất khẩu trong tháng 4.

- Tổng lượng đăng ký Tờ khai xuất khẩu và tổng lượng xuất khẩu thực tế được thể hiện theo thời gian thực trên một trang mạng do Tổng cục Hải quan thiết lập và/hoặc trên Cổng dịch vụ công quốc gia để tất cả các doanh nghiệp và người dân đều có thể theo dõi.

3. Tính khả thi

Đoàn kiểm tra liên ngành thống nhất cho rằng với kinh nghiệm, nguồn nhân lực và trang thiết bị hiện nay, phương án như đã trình bày là khả thi về mặt kỹ thuật đối với Tổng cục Hải quan.

4. Biện pháp hỗ trợ

Để hỗ trợ cho phương án nêu trên, góp phần bảo đảm mục tiêu điều hành xuất khẩu gạo trong giai đoạn hiện nay, Đoàn kiểm tra liên ngành thống nhất đề xuất thực hiện một số biện pháp hỗ trợ sau đây:

- Bộ Tài chính tiếp tục chỉ đạo Tổng cục Dự trữ Nhà nước khẩn trương mua đủ số lượng lương thực dự trữ theo kế hoạch được giao.

- Chỉ cho phép xuất khẩu gạo qua cửa khẩu quốc tế (đường bộ, đường sắt, đường biển, đường thủy, đường hàng không), nơi đã có đủ trang thiết bị nối mạng để Tổng cục Hải quan có thể theo dõi và phản ảnh theo thời gian thực.

- Bộ Công Thương chỉ đạo Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ Quốc phòng chỉ đạo lực lượng Biên phòng tăng cường kiểm tra, giám sát chặt chẽ để phòng ngừa, xử lý nghiêm hành vi buôn lậu gạo qua biên giới.

- 20 doanh nghiệp xuất khẩu gạo lớn nhất phải ký thỏa thuận với ít nhất là 01 hệ thống siêu thị về việc bảo đảm cung cấp lượng dự trữ lưu thông 5% khi được yêu cầu. Trường hợp không thực hiện theo thỏa thuận, đã được nhắc nhở nhưng không khắc phục, Bộ Công Thương được quyền thu hồi Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo đã cấp.

- Chính phủ có Nghị quyết cho phép Bộ Công Thương được thu hồi Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo đã cấp trong trường hợp doanh nghiệp xuất khẩu gạo không thực hiện chế độ báo cáo định kỳ cho Bộ Công Thương theo quy định tại Nghị định số 107/2018/NĐ-CP (trong hơn 1 năm qua, do Nghị định 107/2018/NĐ-CP quy định chế tài xử lý chưa nghiêm nên đa số doanh nghiệp không thực hiện chế độ báo cáo định kỳ cho Bộ Công Thương).

- Bộ Công Thương tổng hợp, đăng tải công khai trên website của Bộ địa điểm mà doanh nghiệp xuất khẩu gạo lưu giữ lượng dự trữ lưu thông 5% và giao Sở Công Thương các tỉnh/thành phố giám sát, kiểm tra. Trường hợp phát hiện doanh nghiệp khai báo không trung thực, cho phép Bộ Công Thương thu hồi Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo đã cấp.

VIII. Ý KIẾN THAM GIA CỦA CÁC BỘ, NGÀNH

Trưởng Đoàn kiểm tra liên ngành đã thay mặt Bộ Công Thương gửi dự thảo Báo cáo này tới Bộ Nông nghiệp và PTNT, Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước để xin ý kiến chính thức. Tới 15h ngày 28 tháng 3 năm 2020, Bộ Công Thương đã nhận được đủ ý kiến của 3 cơ quan, hoặc bằng văn bản, hoặc qua thư điện tử. Bản tiếp thu, giải trình ý kiến tham gia của các cơ quan được trình kèm theo Báo cáo này.

Trên đây là báo cáo kết quả rà soát, đánh giá về nguồn cung thóc gạo, tình hình xuất khẩu gạo, thực hiện dự trữ lưu thông và kiến nghị phương án điều hành xuất khẩu gạo trong thời gian tới nhằm bảo đảm mục tiêu an ninh lương thực quốc gia trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19. Đoàn kiểm tra liên ngành do Bộ Công Thương chủ trì xin kính trình Thủ tướng Chính phủ xem xét và cho ý kiến chỉ đạo./.