Xu thế tất yếu

Báo cáo đánh giá tác động sơ bộ một số nội dung đề nghị xây dựng Nghị định về quản lý hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu được giao dịch qua thương mại điện tử của Bộ Tài chính cho thấy, thương mại điện tử (TMĐT) là xu hướng tất yếu trong giai đoạn phát triển công nghiệp lần thứ tư (cách mạng 4.0) của các nước trên thế giới và Việt Nam không thể đứng bên ngoài sự phát triển này.

Theo các số liệu thống kê, TMĐT đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu đóng góp 21% doanh thu tổng TMĐT toàn cầu và tạo ra nhiều lợi ích cho cả người mua và người bán. Năm 2018 có 1,6 tỷ người trên toàn cầu mua sắm trực tuyến, năm 2019 kinh doanh TMĐT toàn cầu ước tính 3,4 nghìn tỷ USD và con số này tăng lên 4,06 nghìn tỷ USD trong năm 2020.

Tại Việt Nam, sau 20 năm xuất hiện Internet đã tác động sâu sắc và toàn diện tới kinh tế và xã hội, nhất là sau giai đoạn hình thành và phổ cập, từ năm 2016 TMĐT nước ta đã bước sang giai đoạn phát triển. Theo số liệu công bố của Statista (Hãng nghiên cứu thị trường của Đức), năm 2018, doanh thu TMĐT Việt Nam đạt 2,269 tỷ USD và nằm trong top 6 nền TMĐT có tốc độ phát triển cao nhất năm 2018. Theo đánh giá của Hiệp hội TMĐT Việt Nam tại báo cáo về chỉ số TMĐT Việt Nam (EBI) năm 2018 thì tốc độ tăng trưởng trung bình năm của Việt Nam từ 25% đến 30%. Nếu Việt Nam vẫn duy trì mức độ tăng trưởng này thì quy mô thị trường TMĐT Việt Nam năm 2025 đứng thứ ba Đông Nam Á, chỉ sau Indonesia và Thái Lan. 

Còn theo sách trắng về TMĐT do Bộ Công thương công bố, có đến 92% người dân sử dụng điện thoại di động để truy cập internet, tăng 3% so với 2017, trong khi đó chỉ có 75% sử dụng máy tính để truy cập internet. Thời gian truy cập Internet trung bình mỗi ngày phổ biến từ 3-5 tiếng với tỷ lệ 30%. Đáng chú ý tỷ lệ trên 9 tiếng tăng vọt lên 24% so với 15% năm 2017. Bên cạnh đó, di động cũng được xem là công cụ để đặt hàng trực tuyến phổ biến nhất với 81%, cộng với đó chủ yếu người dân vẫn sử dụng website TMĐT để mua sắm 74%, tiếp theo là mạng xã hội với 36%, giảm so với 51% năm 2017, đặc biệt tín hiệu từ thiết bị di động tăng hơn 10% lên 52% so với năm 2017.

Theo Báo cáo “Kinh tế Internet Đông Nam Á 2018” do Google - Temasek thực hiện và công bố, tốc độ tăng trưởng TMĐT của Việt Nam giai đoạn 2015 - 2025 được dự báo ở mức 43%, đưa Việt Nam trở thành nước có nền TMĐT tăng trưởng nhanh nhất khu vực. Điều này cho thấy, TMĐT không chỉ là xu hướng mà còn đang ngày càng thể hiện rõ vai trò quan trọng trong việc tạo ra nhiều giá trị sản xuất và tiêu dùng mới, là động lực phát triển và lĩnh vực tiên phong của nền kinh tế số trong thời gian tới.

Cần thiết phải đưa vào quản lý

Mặc dù được xem xu hướng tất yếu trong giai đoạn hiện nay ở Việt Nam cũng như các nước trên thế giới. Song, do tốc độ tăng trưởng cao của TMĐT, nên đòi hỏi các cơ chế chính sách quản lý phải thay đổi phù hợp với hoạt động của TMĐT, đặc biệt là TMĐT đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu. 

Qua nghiên cứu, Bộ Tài chính nhận thấy, cần thiết phải xây dựng Nghị định về quản lý hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu được giao dịch qua TMĐT. Một là, yêu cầu từ sự phát triển mạnh mẽ của TMĐT trên toàn thế giới và Việt Nam cũng không thể nằm ngoài sự phát triển này. Theo đánh giá của Hiệp hội thương mại điện tử Việt Nam tại báo cáo về chỉ số thương mại điện tử Việt Nam (EBI) trong 05 năm gần đây thì tốc độ tăng trưởng trung bình năm của Việt Nam từ 25-30%. Nếu Việt Nam vẫn duy trì mức độ tăng trưởng này thì quy mô thị trường thương mại điện tử Việt Nam năm 2025 đứng thứ ba Đông Nam Á sau Indonesia và Thái Lan. Với tốc độ tăng trưởng cao như vậy, cần thiết phải có những biện pháp quản lý mới phù hợp với hoạt động giao dịch TMĐT qua biên giới. Các biện pháp quản lý của nhà nước phải đảm bảo việc quản lý hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu được giao dịch qua TMĐT nhưng không ảnh hưởng đến sự phát triển của hoạt động TMĐT qua biên giới.

Hai là, yêu cầu từ công tác phòng ngừa, đấu tranh đối với hành vi buôn lậu hàng hóa qua biên giới đất liền. Do thủ tục xuất khẩu, nhập khẩu đối với hàng hóa giao dịch qua TMĐT được thực hiện như đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu thông thường, vì vậy, trong một số trường hợp hàng hóa giao dịch qua TMĐT không có đủ hồ sơ chứng từ chứng minh trị giá giao dịch với cơ quan hải quan, nên số hàng hóa này không được cơ quan hải quan tính thuế theo trị giá giao dịch thực mà tính toán theo các phương pháp tính trị giá khác nên trị giá tính thuế thường cao hơn so với trị giá thực của hàng hóa.

Ngoài ra, một số mặt hàng phải chịu sự kiểm soát của các cơ quan chuyên ngành, trong khi đó nếu cá nhân mua hàng với số lượng nhỏ thì không thể có đủ hồ sơ chứng từ để xuất trình cho các cơ quan quản lý chuyên ngành để thực hiện thủ tục hải quan. Vì vậy, hàng hóa giao dịch qua TMĐT khi nhập khẩu vào Việt Nam tiềm ẩn rủi ro về gian lận thương mại, gian lận thuế, vi phạm về sở hữu trí tuệ, xuất xứ hàng hóa,…

Ba là, vướng mắc khi thực hiện thủ tục hải quan theo các quy định hiện hành. Theo quy định hiện hành, thì đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu giao dịch qua TMĐT hay xuất khẩu, nhập khẩu được giao dịch theo phương thức truyền thống thủ tục hải quan được thực hiện giống nhau. Tuy nhiên, đặc điểm của hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu giao dịch qua TMĐT là hàng hóa nhỏ lẻ, trị giá thấp, hàng hóa của cá nhân, thời gian giao dịch để mua bán hàng hóa đơn giản, nhanh chóng nên số lượng các lô hàng trị giá nhỏ tăng nhanh. Hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu giao dịch qua TMĐT khi thực hiện thủ tục hải quan gặp nhiều vướng mắc. 

Do đó, Bộ Tài chính nhận thấy, cần thiết phải xây dựng một nghị định bao gồm các nội dung nhằm đảm bảo việc tháo gỡ các vướng mắc nêu trên; đồng thời tạo hành lang pháp lý để các cá nhân, tổ chức khi tham gia vào hoạt động TMĐT đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu thực hiện thủ tục hải quan chủ động, thuận lợi; phù hợp với thông lệ quốc tế; bảo đảm cạnh tranh công bằng, lành mạnh giữa các chủ thể khi tham gia vào hoạt động TMĐT.

Theo đề xuất của Bộ Tài chính, có 3 phương án có thể lựa chọn để quản lý lĩnh vực này: Phương án 1: giữ nguyên hiện trạng (không ban hành nghị định cũng như các văn bản hướng dẫn khác); phương án 2: không ban hành nghị định, nhưng thực hiện sửa đổi các văn bản pháp luật hiện hành có quy định về giao dịch TMĐT đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu; và phương án 3 là ban hành nghị định. Trong đó, Bộ Tài chính nghiên về phương án 3, vì phương án này không chỉ tăng cường công tác quản lý nhà nước về hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu được giao dịch qua TMĐT, hạn chế những tồn tại bất cập hiện nay, mà việc quản lý hoạt động TMĐT đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu trên phạm vi cả nước cũng sẽ hiệu quả hơn. 

Ngoài ra, các quy định về thủ tục đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu được giao dịch qua TMĐT được quy định công khai, minh bạch, thủ tục đơn giản, sẽ giúp giảm thời gian thông quan hàng hóa, tiết kiệm chi phí thủ tục hành chính, qua đó tạo điều kiện cho các cá nhân mua hàng hóa của nhiều nước trên thế giới với chất lượng và mức giá phù hợp.

Hơn nữa, theo Bộ Tài Chính, xây dựng hệ thống quản lý giao dịch TMĐT đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu còn là một phần của hệ thống xử lý dữ liệu điện tử hải quan để cơ quan quản lý nhà nước có dữ liệu thông tin hàng hóa đến trước, các thông tin được chính xác, đầy đủ và được chia sẻ cho các bên liên quan để triển khai thực hiện việc quản lý hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu. Đây cũng là điều cần thiết (do hiện nay chưa có quy định riêng về thủ tục hải quan, cách tính trị giá hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu được giao dịch qua TMĐT) để trên có sở đó thống nhất việc thực hiện thủ tục hải quan, cách tính trị giá hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu giao dịch qua TMĐT; tạo cơ sở pháp lý để các cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu giao dịch qua TMĐT; giảm thời gian thông quan của hàng hóa do thủ tục hải quan đơn giản, cơ quan hải quan có đầy đủ thông tin trước khi thực hiện thủ tục hải quan; và người mua hàng khi thực hiện mua hàng trong thời gian giảm giá của các sàn giao dịch TMĐT, website thương mại điện tử bán hàng... khi làm thủ tục hải quan nhập khẩu cũng sẽ được tính trị giá tính thuế theo giá trị thực đã mua hàng với thủ tục đơn giản và thời gian ngắn nhất.

Nguồn: Tạp chí Thuế